Vergeet de burgemeester met zijn politieke boodschap, de worstelende schrijver en de jonge columniste van dit seizoen. Qua Zomergast goedwillende amateurs in vergelijking met Adriaan Geuze. Dat bleek al uit de eerste minuten. Want wat is de overeenkomst tussen de inrichting van Governors Island net onder Manhattan, het centraal station van Rotterdam en de studie naar super-eilanden voor de Nederlandse kust? Ze komen uit de koker van de landschapsarchitect, oprichter en eigenaar van het internationaal opererende bureau West 8 in Rotterdam en New York. Jawel, een man die zaken dusdanig verandert dat de verschillen vanuit de ruimte waarneembaar zijn.
Een type gast dat we ook in 2012 en 2013 zagen (inderdaad, niet in 2014). Want weet u nog: trendvoorspeller/ontwerper Lidewij Edelkoort en kunstenaar/innovator Daan Roosegaarde? Scherpe en creatieve geesten, los van de Nederlandse hokjesgeest internationaal grote dingen doen. Bakken met geld verdienen, nadenken en mensen láten nadenken. Maar Geuze ging naar standje tien: niets en niemand spaarde hij. De aflevering werd bijna ongemakkelijk om naar te kijken, heel even bestond de vrees dat de passieve agressie tussen interviewer en geïnterviewde weleens naar de actieve kant kon omslaan.
De presentator had zijn dag niet (ook al corrigeerde hij zichzelf later op de avond, daarover straks meer). Het was rond 21.14 uur dat Geuze zichtbaar alle hoop opgaf dat zijn gastheer hem zou begrijpen. Enkele voorbeelden:
– Over keuzefilm Jamón jamón zei Geuze dat er ‘tieten en piemels’ in voorkomen toen hij werd onderbroken door De Jong die blij riep: “Cojones!” Nou nee, de film ging volgens Geuze namelijk ook over het Spanje dat van de Franco-jaren naar het democratisch kapitalisme transformeerde.
– Maar het werd nog véél ongemakkelijker. Rotterdammer De Jong vroeg zich af of het mede door Geuze Rotterdamse Schouwburgplein (wat velen in 010 een doorn in het oog is) een typisch ‘Hollands’ ontwerp was. Nee, zei Geuze; het was eerder een zoektocht naar de poëzie van de Rotterdamse haven.
– We zagen vervolgens dolfijnen in zee een net van zand maken waardoor de vissen uit het water recht in hun bek vlogen. Ooit moet er eens een dolfijn zijn geweest die dat bedacht heeft, waarschijnlijk had hij een rare kop, zei Geuze. Daarmee onderstrepend dat hij zichzelf vergeleek met de dolfijn die kwam met het idee, een idee dat al miljoenen jaren navolging vindt onder alle dolfijnen. Toen volgde deze dialoog:
De Jong: “Zou je weleens een dierentuin willen ontwerpen?”
Geuze vol walging: “Ik kan je helaas niet helpen aan snelle 1-2tjes in dierentuin-ontwerp.”
Au.
– Filmpje over de Deltawerken, de Oosterschelde-kering in het bijzonder. De Jong was diep onder de indruk. Had Geuze meegekregen dat in Alphen aan den Rijn onlangs twee kranen met brugdek en al waren omgevallen? Nee, zei Geuze. Hij was op vakantie. Maar die dingen gebeuren nu eenmaal, ook bij de Delta-werken. Arme Wilfried. Dierentuin- vraag de mist in, de Alphen aan den Rijn-vraag stortte ook met donderend geraas in.
Het ongemak over de wisselwerking tussen de gast en de gastheer werd groter en groter. Er was zelfs sprake van zichtbaar wederzijdse irritatie. Maar juist omdat De Jong zijn gast niet begreep zag deze zich voortdurend genoodzaakt zich keer op keer te verduidelijken. En daar had de kijker alleen maar baat bij.
Geuze liet een serie foto’s zien van de A4 langs Leiderdorp. Om de 20 meter had hij een foto gemaakt van de bebouwing achter de vangrail. “Een wereld van hallen en loodsen. Dit is niet de achterkant van een stad maar de voorkant. Dit moet je heel serieus nemen”, alarmeerde Geuze. Hij was er zelfs over in ‘paniek’. “Bebouwing die zich heeft ontrokken aan de de democratie.” Het was allemaal heel erg, volgens de landschapsarchitect.
Of De Jong het kreeg ingefluisterd via zijn oortje of zelf het initiatief nam blijft voorlopig onduidelijk maar de kale Rotterdammer rook bloed. Want wat gaat Geuze hier aan doen? “Hoe nu verder kan ik niet beantwoorden”, zei het lijdend voorwerp. “Je hebt er bezwaar tegen, maar wat is de oplossing?”, dwingvroeg De Jong. “Het is rauwe, domme vernietiging”, repliceerde de landschapsarchitect. “Wat kun je er aan doen”, vroeg De Jong weer. Een echt antwoord bleef uit.
Geuze hervond zich snel. Een fragment over de horizonloze wereld van Jip en Janneke, ontsproten aan het brein van Annie M. G. Schmidt. Hij leest de verhalen bewust niet aan zijn kinderen voor. De zwart-witte kleuters ‘kletsen’ volgens hem en zijn voortdurend aan het polderen. “Het zoeken naar redelijkheid, het compromis en het gemiddelde. Daar heb ik een allergie voor.” Jip en Janneke vertegenwoordigden een ‘Hollandse utopie die op een gegeven moment werkelijkheid werd’. Geuze verwees naar de jaren zeventig: bijna gratis gezondheidszorg en -onderwijs en de mogelijkheid tot goedkoop wonen in Nederland. Het uitbannen van risico’s, zorg van wieg tot graf. Maar: “De wereld is rete-complex. Soms gevaarlijk en pervers. En soms subliem. Maar het valt niet mee om daarin te leven. Je moet de wereld en de feiten onder ogen durven zien. Nederland doet dat niet.”
Geuze verwees naar de D66-leus uit de jaren zeventig: ‘Een redelijk alternatief’. Compromissen zijn onvermijdelijk in zijn vak, volgens Geuze. Maar: “Als je het aan het spel der krachten overlaat komt er redelijkheid. Daarom moet je het niet-redelijke als uitgangspunt nemen. Maar dat is niet de bedoeling in Nederland. Nooit.”
Een jonge Ayaan Hirsi Ali kwam voorbij. Net zoals Johan Cruijff een ‘volstrekte held’ omdat ze zich niet aanpast. Ali heeft Nederland een spiegel voorgehouden door ons anders naar de wereld te laten kijken. “Uiteindelijk wordt je dan een paria. Dat is de consequentie in Nederland.”
Al Green werd ingestart. “Topgeil”, kwamen Geuze en De Jong overeen. Toch nog een niét bevochten compromis.
